Aleksandr Skrjabin: muziek als middel tot verlossing

De Russische componist en pianist Alexander Skrjabin (1872-1915) heeft misschien minder bekendheid verworven dan zijn Russische collega-componisten en tijdgenoten Igor Stravinsky en Sergej Prokofjev maar was daarom niet minder interessant. Skrjabin was nogal filosofisch ingesteld en koppelde zijn gedachtegoed uiteindelijk aan de muziek die hij componeerde. Zijn oeuvre bevat zowel muziekstukken voor solo piano (waaronder tien sonates, 83 preludes en 101 pianocomposities) als voor orkesten (waaronder vijf symfonieën en een pianoconcert).

Avant-garde

De muziek van Skrjabin is uitermate origineel. De enige (piano)componist waardoor hij zich liet inspireren was Frédéric Chopin. Andere componisten uit de Romantiek interesseerden hem niet. Na de eeuwwisseling begon Skrjabin steeds meer te experimenteren met muziek en hij wordt daarom door velen beschouwd als een avant-garde componist. Skrjabin bezocht destijds regelmatig bijeenkomsten van de Russisch symbolistische groepering: een intellectuele (literaire) beweging die in de beginjaren van de 20e eeuw actief was in Rusland, met name in Moskou, waar Skrjabin tot 1902 als pianodocent verbonden was aan het Conservatorium van de stad.

Theosofie

In 1904 vertrok Skrjabin samen met zijn toenmalige partner Tatjana Schloezer naar West-Europa, waar hij in datzelfde jaar het 4e Filosofische Congres in Genève bijwoonde. Hij raakte steeds meer in de ban van het begrip ‘Übermensch’ dat door de filosoof Nietzsche (1844-1900) was gelanceerd. In 1908 woonde het paar in Brussel en daar kwam Skrjabin in aanraking met de theosofie: een esoterische filosofie die zich bezighoudt met mystiek en metafysica. Zowel het filosofische gedachtegoed van Nietzsche als de theosofische denkbeelden hebben het latere werk van Skrjabin enorm beïnvloed. In 1910 keerde het paar terug naar Rusland.

Synesthesie

Er wordt beweerd dat Skrjabin een neurologische aandoening had waardoor zijn zintuigen abnormaal functioneerden. Hij was namelijk in staat om kleuren te horen en woorden te proeven. Deze neurologische aandoening, die ook wel synesthesie genoemd wordt, verklaart waarschijnlijk ook zijn mystieke bevlogenheid. Hij begon zichzelf steeds meer te zien als een verlosser van de mensheid en had de intentie om door middel van zijn muziekstukken tot een mystieke extase te geraken. Ook zou hij met zijn muziek in staat zijn om demonen uit te drijven.

De laatste symfonieën die hij componeerde getuigen van deze religieus getinte ontwikkeling. Terwijl de eerste twee symfonieën nog ‘neutraal’ waren, kreeg de derde symfonie de naam ‘Le divin poème’. De vierde symfonie werd tot ‘Le poème de l’extase’ gedoopt en de vijfde symfonie werd ‘Le poème du feu’ genoemd. Skrjabin was ook al bezig met zijn ultieme Mysterie-symfonie maar kwam plotseling te overlijden. Het werk is uiteindelijk voltooid door onder meer Alexander Nemtin.